ΤΟ ΔΙΚΑΙΟΝ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ – ΜΙΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ
της Ελένης Λιντζαροπούλου
Τον όρο «φυλακή» μπορούμε να τον προσδιορίσουμε, και δεν θα απέχουμε
πολύ από την πραγματικότητα, ως ανελευθερία κίνησης, ως έναν χώρο όπου
άνθρωποι περιορίζονται τοπικά και ζουν υπό συγκεκριμένο πρόγραμμα, χωρίς
αυτό φυσικά να ισχύει για όλους όμοια όπως πολύ καλά υποθέτουμε.
Η στέρηση της ελευθερίας, ο υποχρεωτικός συγχρωτισμός, το θλιβερό
πολλές φορές, άχρωμο και ανθυγιεινό περιβάλλον, η βία, οι κίνδυνοι είναι
λίγα μόνο από «τα δεινά του εγκλεισμού»[1] που πρέπει να περάσει ο
κρατούμενος[2]. Ωστόσο, και παρά την ισχυρή επιθυμία εξόδου προς την
ελευθερία, υποτροπιάζει εντός και φυσικά, και μετά την αποφυλάκισή του,
παραβιάζει και πάλι τον νόμο με αποτέλεσμα να επανέρχεται ξανά και ξανά
κρατούμενος, τις πιο πολλές φορές με βαρύτερα εγκλήματα και ποινές. Μα
πώς είναι δυνατόν, απορεί κανείς, να έχει ζήσει κάποιος εκεί και να μην
αποφασίσει να επιστρέψει σε μια ζωή «κανονική», χωρίς παρανομίες και
κινδύνους; Πώς είναι δυνατόν να ζει κανείς στη φυλακή σε, το λιγότερο,
σκληρές συνθήκες και όμως να μην «αλλάζει μυαλά»;Κι εδώ γεννιούνται τα ερωτήματα: «Υπάρχει σωφρονισμός ή απλώς και μόνον τιμωρία;» «Συντελείται ο σκοπός της φυλάκισης;» «Μπορεί ο εγκληματίας να μεταμεληθεί; Κι αν ναι, μέχρι ποιο σημείο;» Ερωτήματα που η οριστική τους απάντηση δεν έχει ακόμη δοθεί. Αυτό όμως που έχει «δοθεί» από το ίδιο το «γεγονός» της υποτροπής, καθώς και της αύξησης του βάρους των εγκλημάτων, είναι ότι η φυλακή τρέφει εγκληματίες. Τους «εκπαιδεύει», ενισχύει τις «δυνατότητες», εμπλουτίζει τις «γνώσεις», τις γνωριμίες και τις διασυνδέσεις και, φυσικά, μεγαλώνει τις εξαρτήσεις. Αυτό, λοιπόν, πώς θα μπορούσε να οριστεί ως «επιτυχία» του συστήματος; Δεν μπορεί.
Να σημειώσουμε εδώ ότι ανάμεσα στα «θαυμαστά» έχουμε και φυλακές ανηλίκων, μάνες με μωρά κρατούμενες και φυλακισμένους ασθενείς, σε έναν φαύλο κύκλο ανθρώπινης παρακμής και εξαθλίωσης.
Από την άλλη, μέσα στις φυλακές λειτουργούν χαραμάδες ελπίδας και κυψέλες ζωής, νησίδες φωτός, ελάχιστες σε σύγκριση με τις τεράστιες ανάγκες, σπουδαίες σε αναλογία του μεγέθους του έργου που επιτελούν. Σχολεία, δομές, εθελοντικές δράσεις που επενδύουν στην «ολική επαναφορά» και μεταστροφή του θύτη, τόσο μέσω της γνώσης, όσο και μέσα από τον εμπλουτισμό της καθημερινότητας με δημιουργικές δράσεις και συναντήσεις με πνευματικούς ανθρώπους, καλλιτέχνες και γενικώς πρόσωπα που μπορούν να επιδράσουν ευεργετικά στους κρατούμενους-μαθητές. Δεν δρουν τιμωρητικά αλλά παρεμβατικά με κύριο «όπλο» την αποδοχή του ανθρώπου[3]. Μέσα από τη δυναμική της εκπαίδευσης, της καλλιέργειας, της κοινωνικοποίησης, αλλά και της ανθρώπινης αντιμετώπισης «παρεμβαίνουν» στην κοσμοθεωρία των κρατουμένων οπλίζοντάς τους με ενός άλλου είδους αξιακό σύστημα, ένα σύστημα σεβασμού πρώτα και κύρια στον ίδιο τους τον εαυτό. Παρεμβαίνουν «θεραπευτικά» απαλαίνοντας τον θυμό και την οργή. Συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας άλλης προσωπικότητας, η οποία μπορεί να λειτουργήσει κοινωνικά έχοντας «αλλάξει μυαλά», δηλαδή έχοντας μετανοήσει[4]. Απόδειξη για όλα αυτά αποτελεί το μικρό ποσοστό των ανθρώπων που, έχοντας περάσει από αυτές τις δομές, παρανομεί ξανά. Πολλά παιδιά που πέρασαν από τα θρανία των Σχολείων των Φυλακών[5] σήμερα οικοδομούν μια νέα ζωή, συνεχίζουν την πορεία τους στην εκπαίδευση έχοντας φτάσει και στην τριτοβάθμια, και φυσικά ονειρεύονται άλλες κοινωνίες και άλλες μεθόδους σωφρονισμού και επανένταξης[6].
Θα μου πείτε: «Και τι μας νοιάζει εμάς;»[7] Πολύ λογικό το ερώτημα, αν ξεπεράσει κανείς την αλήθεια ότι όλοι μπορεί να βρεθούμε «εντός» είτε εξαιτίας της «κακιάς στιγμής», είτε της λανθασμένης επιλογής.
Ωστόσο, μιας και όλοι είμαστε «απολύτως βέβαιοι» ότι δεν θα μας συμβεί, ελπίζω μέσα στη βεβαιότητά μας να μπορούμε να κατανοήσουμε ότι η κοινωνία που γεννά το έγκλημα έχει ανάγκη, για τη δική της ασφάλεια, να θεραπεύσει τις αιτίες που το δημιουργούν και να ενισχύσει τις πιθανότητες οι κρατούμενοι με την αποφυλάκισή τους να αισθάνονται και να είναι ανακαινισμένοι άνθρωποι και όχι οργισμένοι λύκοι. Η εκπαίδευση είναι, αποδεδειγμένα, η μόνη σωφρονιστική πράξη που μπορεί να συμβάλλει σε αυτό[8]. Είναι το «δίκαιον της παιδείας» έναντι του «δικαίου της πυγμής», του δικαίου δηλαδή του ισχυρού, το οποίο συντηρεί και αναπαράγει το έγκλημα.
------------------
[1] Ο ιδιαίτερος υποπολιτισμός της φυλακής, το πρόβλημα του υπερπληθυσμού, τα υψηλά ποσοστά ψυχικής ασθένειας, το υπέρμετρο άγχος, ο φόβος και η ανασφάλεια, ο νεκρός χρόνος και η αποκοπή από το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον, ο ιδρυματισμός, η απόσυρση και η αποπροσωποποίηση αποτελούν τα «δεινά του εγκλεισμού». Η εκπαίδευση ενηλίκων στις φυλακές, Καλλιόπη Δημητρούλη, Όλγα Θεμελή, Ελένη Ρηγούτσου, σ.200.
[2] Τα δεινά του εγκλεισμού, δηλαδή: δραματική έλλειψη βασικών συνθηκών υγιεινής, σημαντική έλλειψη μόνιμου ιατρικού προσωπικού, κοινωνικών λειτουργών και ψυχολόγων, λειψανδρία στο φυλακτικό προσωπικό με αποτέλεσμα τον ψυχολογικό κορεσμό των σωφρονιστικών υπαλλήλων, υπερπληθυσμός των κρατουμένων, υποτροπιασμός και, το κυριότερο, κοινωνικός στιγματισμός. «Από τον νεκρό χρόνο της φυλακής στην ανάπτυξη δεξιοτήτων επανένταξης», Γιώργος Ζουγανέλης, διευθυντής του ΣΔΕ Φυλακών Κορυδαλλού, εισήγηση στο συνέδριο Από την παραβατικότητα στην επιχειρηματικότητα, Φεβρ. 2013.
[3] Θέσαμε ως πρώτη βασική αρχή να συνεργαστούμε με εμπιστοσύνη αποδεχόμενοι τη διαφορετικότητα, ανεξάρτητα από γένος, φυλή, εθνικότητα, χρώμα, δόγμα, πολιτικές πεποιθήσεις, σεξουαλικές προτιμήσεις, οικογενειακή κατάσταση, θρησκεία, καταγωγή, ταυτότητα, ηλικία, πνευματική ή σωματική αναπηρία, κατάσταση υγείας, ποινικό μητρώο και σαφώς μορφή και μέγεθος παράβασης. Κλήμης Πυρουνάκης, τ. διευθυντής του ΣΔΕ Φυλακών Ελεώνα, εισήγηση σε ημερίδα της EPEA Hellas.
[4] Οι συνθήκες μέσα στη φυλακή δεν είναι ό,τι καλύτερο για να γοητευτεί κάποιος. Όταν έρχονται στο σχολειό πραγματικά σαγηνεύονται και το μήνυμα που παίρνουν από το σχολείο είναι: ποτέ πια φυλακή. Γιώργος Ζουγανέλης, διευθυντής του ΣΔΕ Φυλακών Κορυδαλλού, συνέντευξη.
[5] Αυτή τη στιγμή λειτουργούν στις ελληνικές φυλακές 2 Δημοτικά Σχολεία, 2 Γυμνάσια, 8 ΣΔΕ και 1 Λύκειο, ενώ ήδη ιδρύθηκε και λειτουργεί ΙΕΚ στο κατάστημα κράτησης Κορυδαλλού. Σε όσα καταστήματα επίσης η κοινωνική υπηρεσία το επιδιώκει λειτουργούν σχολές γονέων, τμήματα εκμάθησης ελληνικών, λέσχες ανάγνωσης, εργαστήρια κεραμικής, ζωγραφικής, κοσμήματος, παραδοσιακών χορών, δημιουργίας κήπων και διάφορα άλλα βραχυπρόθεσμα προγράμματα.
[6] Η διεθνής εμπειρία τονίζει ότι η οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, εκτός από τη μείωση του κινδύνου της εκ νέου εμπλοκής των κρατουμένων στα γρανάζια του ποινικού μηχανισμού, περιορίζει τη χρήση βίας και παράλληλα συμβάλλει σημαντικά στον εξανθρωπισμό της φυλακής. Η εκπαίδευση ενηλίκων στις φυλακές, Καλλιόπη Δημητρούλη, Όλγα Θεμελή, Ελένη Ρηγούτσου, σ.203.
[7] Σύμφωνα με πλήθος ερευνών, έχει αποδειχθεί ότι η μείωση της εγκληματικότητας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό απ' την ουσιαστική επανένταξη των ανθρώπων που έχουν ήδη φυλακιστεί, ώστε να μην εμπλακούν ξανά σε παραβατική δραστηριότητα. Η μείωση της υποτροπής είναι ένας απ' τους πρωταρχικούς στόχους που θέτουν οι πολιτείες με απώτερο σκοπό την προστασία της κοινωνίας. «Η εκπαίδευση στις φυλακές», Κατερίνα Γαλανοπούλου, πτυχιακή εργασία.
[8] Το ποσοστό υποτροπιασμού για τους μαθητές είναι μόλις 7%, ενώ για τους υπόλοιπους φυλακισμένους το ποσοστό ξεπερνάει το 40 με 50%. Γιώργος Ζουγανέλης, διευθυντής του ΣΔΕ Φυλακών Κορυδαλλού, συνέντευξη.
http://diastixo.gr/epikaira/apopseis/3061-ekpedefsi-kratoumenon
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου